Preikesteinen på Rovde

I mi ferd mot det katolske, var gamle røter eit tema eg tok til å studere sist vinter. Midt opp i lesing om kirkefedre og ørkenfedre i dei første århundra etter Kristus, tenkte eg; - kva med Rovde, kva slags røter har vi her? 

Med litt googling fann eg snart ut at her har vore ei stavkirke, sannsynlegvis bygd ein gong på 1300-talet. 

Ein dag eg var på butikken (den einaste butikken vi har - Coop Marked Rovde) såg eg Hallstein Ljoså, og då tenkte eg at han veit sikkert meir om dette. Han sa då at det er ikkje så mykje vi veit om denne stavkyrkja. Han nevnte også det var gitt ut eit hefte om Rovde kyrkje som eg burde sjekke ut, samt at det nedom dagens kyrkje skulle være ein preikestein som vart brukt ved feiring av messe ein gong for lenge sidan!

Eg vart litt nysgjerrig på denne steinen og tok meg ein tur og leita. No var det svært mange steinar der, og eg fann ingen som som kunne minne om ein preikestein slik eg såg den føre meg.

Ein kveld ut på våren banka det på døra, og der stod Hallstein med eit eksemplar av heftet om Rovde kykje. Eg (vi) inviterte han inn. Vi fekk oss ein hyggeleg prat om det eine og det andre. Og så gav han meg heftet og sa at eg skulle få det. 

I heftet er det i første rekke Anders Søvdsnes (1888-1972) som bidreg med historiske glimt. Det står i føreordet at han gjennom mange år hadde lagt ned eit kjempearbeid med å granska alle tilgjengelege kjelder.

Etter kvart tok eg til å lese litt i heftet. I kapittelet "Kyrkjene på Rovde" forfatta av Anders Søvdsnes, står der litt om steinen:

"Kva tid Ordet fyrste gong lydde frå kyrkjebakken på Rovde, hev tidi gløymt. Det kan vera verd å nemna, at på bakkekanten nord for kyrkjegardsmuren låg ein stein, som vart kalla "Preikesteinen". Då kyrkja som no er vart bygd, vart steinen sundskoten, men noko av han ligg att. I eldre tid vart staden her ved kyrkja kalla «Korsen». Det ligg nær å tenkje seg at her hev vore ein av desse korsstadane, som det var fleire av her på Vestlandet. På desse stadane vart det reist ein steinkross. Det var ein helga stad der folk samlast og høyrde messe."

Så, 11 juli, 3 dager etter at eg og Ingrid hadde blitt katolikkar (sjå her: Den dagen vi konverterte), var det ein som heiter Stig Stanghelle som la ut eit innlegg på Facebook-gruppa "Minner fra Rovdestranda". Han skreiv om steinen og sa at det var ei skam at eit slikt kulturminne berre skulle ligge gjengrodd på ein bakkekant. Han oppfordra grendalaget og soknerådet til å ta tak i saka.

Folk på gruppa vart engasjerte og oppfordra Stig til å ta bilde av steinen og publisere. Det gjorde han. 13. juli tok eg og Ingrid oss ein tur for å finne steinen. Og ja, vi fann den.

Her er altså steinen. Preikesteinen.
Eg syns eg ser opp til fleire kors på den.
Foto: Dag Knardal

Ingrid sjekka om steinen fungerte, og det gjorde den. 
Foto: Dag Knardal

Dette var altså ein helga stad som dei kalla "Krossen" der folk sannsynlegvis var samla og høyrde messe. Og då tenker eg: der skulle eg ha likt å vore, på ei slik messe, ei katolsk messe på Rovde i middelalderen. Dette kan vi kalle kyrkje i si aller enklaste form. Ein treng ikke eit kirkebygg (eller steinar for den del) for være kyrkje. Kyrkja er forsamlinga, menneska, ikke ei bygning.

Men, så vart det altså bygt ei stavkyrkje så folket og presten og klokkaren og andre involverte kom seg innandørs. Med vårt klima er det stort sett ein fordel å kome seg innandørs. Anders Søvdsnes skriv ein del om denne stavkyrkja som var lita og enkel, meg eg har lyst å avslutte dette innlegget med litt av det han skriv om oppgåvene til klokkaren eller degnen som han vart kalla, for å gi eit blikk inn i kva som gjekk føre seg i den fyrste tida etter at kristendomen hadde blitt etablert seg i Norge:

I erkebisp Jon sin kristenrett er det føresegner om degnen sine plikter og arbeid. Han skulle kveikja altarljosa, kle på presten for altaret, halda reine dei heilage kara, syrgja for at der var brød og vin og døypevatn, halda orden i kyrkja og elles gå presten til hande med messetenesta. Han skulle ringja med kyrkja sine klokker, derav namnet klokkar, som var nytta jamsides med nemninga degn. Degnen skulle også, utanom sundagane, taka seg av å læra born og ungdom barnelærdomen. Barnelærdomen var tilskipa av kardinal Nikolaus Brekespear då han var i Noreg og skipa erkebispembetet i 1152.

Opphaveleg var barnelærdomen Fadervår og trusartiklane. Men etter erkebisp Jon sin kristenrett kom også Maria-verset «Ave Maria» med i barnelærdomen. Frå midten av 14. hundreåret var også dei 10 bodorda ein del av barnelærdomen. Var ikkje klokkaren (degnen) dugande til å gjeva denne kristendomsopplæring, «Da maa de oc icke være Sognedegne», heiter det i den danske kyrkjeordinansen.

Opplæringa gjekk for seg på den måten at klokkaren sa fram katekismetekstene, og borna tok det oppatt så ofte at dei kunne det. Presten skulle også i preikene og ved skriftemål leggja ut om barnelærdomen. Etter erkebisp Jon sin kristenrett skulle borna gå til skrifte frå dei var 7 år. I fall dei då kunne seia fram Fadervår, trusartiklane og Ave Maria, kunne dei også få gå til altars. Frå dei var 12 år, hadde borna plikt på seg å gå til altars.

No er det mykje som har endra seg sidan den tid, mykje til det betre sjølvsagt, men eg er usikker på om alt har blitt betre? Eg for min del kunne faktisk godt tenkt meg daglege messer, ringing med kyrkjeklokker fleire gongar for dag og ei kyrkje som er åpen kvar dag så ein kan gå inn og berre være stille, be, kontemplere, tenne lys  . . . . 

Ekteskapskrisa

Då alt rasa

Eit mørkt kapittel i livet til meg og Ingrid.

Årstalet er 1989. Eg er gift med Ingrid, har tre barn og bur på Ytterland på Valderøya. Eg har siste åra jobba i oljebransjen, vekependla, d.v.s jobb mandag til torsdag og så langhelg.

Eg hadde bevega meg langt vekk frå Gud (men han var nok ikkje langt vekke frå meg). Eg såg på meg sjølv som fritenkar. Eg hadde utvikla meg til ein introvert og sjenert person. Eg hadde to vener på Valderøya og synest det var rikeleg. Ingrid var stikk motsatt. Ho kjende dei fleste og hadde mange vener. Likevel kjende ho seg verdlaus på innsida.

Eg hadde det absolutt ikkje bra i vekene, og alt stod og fall med at vi skulle ha det bra i helgane. Men det hadde vi ofte ikkje. 

Ei helg køyrde vi ein tur ut på Giske og gjekk ned i fjøra. Ingrid ville snakke med meg om noko. Så sa ho at ho ville vi skulle skille oss. Ho sa vi hadde glidd frå kvarandre og at ho ikkje hadde følelsar for meg lenger. Eg tok det ikkje så tungt i starten. Trudde ikkje det var så alvorleg. Trudde det skulle gå seg til.

Så skjøna eg etterkvart at det var alvor. Ingrid hadde blitt forelska i ein annan mann, ein som sette pris på henne, ein som såg henne og likte henne og var forelska i henne. 

Då var det som heile livet mitt rasa saman og eg tok til grine. Det var ei demning som brast. Det var 15 år sidan sist eg grein. Den gongen grein eg i dagevis etter at far min døydde i ei ulykke. Etterkvart greidde eg å ta meg saman og slutta heilt å grine. Så gjekk det altså 15 år utan grining, men no brast demninga. Eg grein og grein og det irriterte Ingrid voldsamt!

Vi ramla begge ned i eit djupt, svart hol. Grininga og sjalusien min gjorde situsjonen berre verre og verre. Eg vart sjukmeld. Både eg og Ingrid mista matlysta. Ingrid vart etter kvart 46 kg og eg 60. Vi måtte ha sovetablettar for å sove, men sovetablettane gav oss mareritt. Det var ei forferdeleg tid.

Søstra til Ingrid, Eldbjørg, og mannen hennar, Trygve, som var prest i Sykkylven, tok til å hjelpe oss. Dei kom og rydda i huset og kjøleskapet (!) og snakka med oss og prøvde å snu situasjonen. 

Ungane vart sendt til besteforeldra i Ørsta. Vi var heilt apatiske.

Etter ca 3 mnd var alt heilt fastlåst. Ingrid var absolutt ikkje interessert i å prøve på nytt. 

Alle, inklusive meg var no innstilte på at det kom til å ende med skilsmisse.

Då alt snudde

Så ein kveld var Ingrid på besøk med Eldbjørg og Trygve. Denne kvelden fekk dei besøk av eit ektepar som var misjonærar i Israel, Bjørg og Terje Bakke. Dei spurde om dei kunne få be for Ingrid. Ingrid såg ikkje heilt poenget med dette, men gjekk no med på det. Terje tok til å be for henne og Ingrid har seinare sagt at når han bad for henne var det som om han kjende henne og talte rett inn i livet hennar. Bjørg kom med oppmuntringar til Ingrid og sa ho var fin. Dette gjorde inntrykk på ei som følte seg verdlaus og langt frå fin.

Etterpå sette Ingrid seg utanfor huset for å ta seg ein røyk. Så såg ho opp mot himmelen og bad "viss du finns Gud, så ta vekk skyene og vis deg på himmelen". Det skjedde ingen ting. Så bad ho til Gud om at ho måtte få sove utan tablettar om natta. Så gjekk ho og la seg utan å ta tablett, og sov heile natta!

Neste dag var ho ifølge søstra heilt forandra. Ho ville avstad og å kjøpe strikketøy, apatien var som blåst bort, og det aller viktigaste, ho ville at vi skulle prøve på nytt! Ho som absolutt ikkje ville dagen før, ville no.

Denne natta snudde alt.

Jesus greip inn i livet vårt.

Den som les dette kan gjerne tenke seg andre forklaringar på det som skjedde. At det kanskje var psykiske eller fornuftsmessige ting som gjekk seg til på ein heilt naturleg måte. Men vi som kjente situsjonen frå innsida, vi som kjente det på kroppen, vi som gjennomlevde marerittet eller såg det på nært hald, vi må berre konkludere med at det skjedde eit mirakel.

Nokre månader seinare vart huset på Valderøya solgt og vi flytta til Sykkylven for å prøve å starte på nytt. Vi leigde eit gammalt hus, Erik-garden. Eg starta ein sjarmoffensiv som etterkvart gav resultat. Sakte men sikkert skjedde ei endring. Vi vart etterkvart kalla turtelduene.

Dette vart eit vendepunkt på mange områder. Ikkje minst åndeleg og kunstnerisk. 

Det kunstneriske kan kanskje illustrere litt av det som skjedde. Før denne krisa lagde eg mange dystre tegningar i svart/kvitt. Etter krisa vart det ein eksplosjon av fargar og lystbetonte eller humoristiske motiv. Her nokre få eksempel:

FØR

ETTER

Etter dette vart ikkje livet ein dans på roser. Vanlege liv er vanlegvis ikkje det. Men kjærleiken har vore levande (sjølvsagt med nokre ups and downs) heilt fram til idag, 32 år seinare. For oss er dette det sterkaste og viktigaste som har skjedd i livet vårt. Historia om den gongen Gud greip inn i Ingrids vilje, frå å ikkje ville til å ville prøve.

Det vi har lært, og stadig lærer av dette:

• At Gud har makt til å gripe inn i vanskelege, umulege stitasjonar og snu opp ned på alt. Når det ser som mørkast ut, kan han kome med sitt lys og vise vegen inn i nye spennande landskap som ein ikkje veit eksisterer.
• At det er god hjelp i å ha nokon å snakke med, og det er viktig å be om hjelp. Det var nok Jesus som kom og vaska kjølskapet vårt den gongen på Valderøya! Og i samtalane var der nok dråpar med liv som var med på snu situasjonen. Stor takk til Eldbjørg og Trygve og Ingrids foreldre i Ørsta!
• At ikkje alle ekteskapskriser endar akkurat slik som vår. Gud er ikkje ein automat. Guds vegar kan være svært vanskelege for oss å forstå. Men Gud er god og der er ein veg for alle!
• At vi ikkje kan ta kjærleiken for gitt. Den treng service og vedlikehald. Vi brukar kansje tid og pengar på sånt når det gjeld bilar og hus og heim. Men ekteskapet treng også stadig fornyelse, oppgradering og opprydding. (note to self)