Tredobbel velsigning

Etter at eg vart katolikk, men også ei stund før, vart eg merksam på at vi har ein del kloster rundt omkring i Norge. Før har eg kanskje tenkt; kva nytte har vi av kloster, kva er poenget, kva er samfunnsnytten, er ikkje det dei styrer med svært innadvendt og ein flukt frå den verkelege verda?

No har eg innsett at det ikkje er slik. Langt derifrå. Klostra har blitt kalt Kirka sine lunger og hjerte. I eitt av sine mange blogginnlegg om kloster skriv Ragnhild Høen: 

"Klostrene er Den katolske kirkes største gave til alle kristne i Norge. Her er det faste tidebønner og messer som alle kan delta i, og her får du sjelesorg og åndelig veiledning fra mennesker som virkelig vier hele sitt liv – alt de er og har – til Gud, i kjærlighet. Det er så sterkt! Må Gud gi oss mange, mange flere munker, nonner og prester i Norge. Må vi fortsette med å se oppfyllelsen av Jesajas profeti – i hele Europa: «Dine gamle ruiner skal bygges opp igjen, du skal gjenreise grunnmurer fra eldgamle slekter.» (Jes 58,12) "

Eg vil då legge til noko her. Klostera er ikkje berre den største gåva til alle kristne, men til alle. Ei velsigning som spreier seg over alt. Eg tenkte eg skulle nevne eit kloster som gjer dette på ein svært konkret måte. 

Dette kan gjerne kallast dagens reklameinnslag.

Klosteret er Tautra Mariakloster og velsigninga det er snakk om er tredobbel (minst). Nonnene i dette klosteret lever eit rutinemessig liv i bøn og arbeid, ora et labora. Arbeidet går ut på å produsere hudpleieprodukt og såper. Det som er litt spesielt er at dei ber for dei som brukar produkta. 

På heimesida deira står det:

"Vi ber for alle som bruker våre produkter, og som gleder andre med å gi dem bort. Vi gjør vårt arbeid som en bønn for fred."

Eg og kona mi Ingrid har kjøpt ein del produkt og er svært svært fornøgde.

Kva meinar eg då med tredobbel velsigning:

Velsigning nummer 1: Vi får forbøn. Når vi brukar produktet vert desse bønene konkretisert. Eg tenker det slik at kva gong eg barberer meg med barberingsåpa frå Tautra, så vert eg velsigna med forbøn. Eller når eg brukar dagkremen laga av agurk så skjer det same.

Velsigning nummer 2: Vi får gode produkt som fungerer. Den tørre huda vert mjuk og barberhøvelen glir lett i det glatte såpeskummet.

Velsigning nummer 3: Vårt kjøp er med på å finansiere drifta av klosteret, slik at dei kan halde fram med sine daglege bøner som så igjen er til velsigning for oss. Kvar ein einaste dag.

Her er barberings-såpa som eg brukar.
Dryg i bruk og skummar godt.

Her er dagkremen eg brukar i fjeset. Som aldrande mann merkar eg at
huda har vorte tørrare, og då må ein til å smøre med krem.
Denne agurk-kremen funkar for meg.

Her på innpakninga av ei einebær skrubbesåpe,
står velsigninga på norsk (øverst) og engelsk (nederst)

Produkta kan kjøpast her: https://www.klosterkrem-saape.com

Ha ei velsigna helg 😇

Herren velsigne deg og vare deg!

Herren la sitt andlet lysa over deg og vere deg nådig!

Herren lyfte sitt andlet mot deg og gje deg fred! 

4. Mosebok 6:24-26

Vargen i Veum

I dagens lesningsgudsteneste, det vil sei dagens første lesning i tidebønsboka for fastetida, kom eg over eit merkeleg uttrykk; vargen i veum. Uttrykket står i ei botspreike av Astérios, biskop av Amáseia på slutten av 300-talet og byrjinga på 400-talet.

Her er avsnittet, der han er Jesus Kristus:

"Da han like etter selv kommer til syne, roper han i egen person og med sin egen røst: „Kom til meg, alle dere som strever og bærer tunge byrder, og jeg vil gi dere hvile" (Matt 11:28). Og hvordan tok han så imot dem som fulgte hans kall? Lett gav han syndenes forlatelse, fort og på et øyeblikk fjernet han det som tynget de bedrøvede. Ordet helliget, Ånden beseglet, det gamle menneske ble begravet, det nye ble født og reiste seg opp ved nåden. Hva mere er det å si? Utlendingen er blitt landsmann, den fremmede sønn, vargen i veum er vigslet, den vanhellige er blitt hellig."

Eg har ikkje lest bøkene om Varg Veum, men eg har sett filmserien som gjekk frå 2007 til 2012. Der var altså Varg Veum ein tøff privatdetektiv som løyste sak etter sak på dramatisk vis. Eg likte godt filmserien utan at eg i det heile tatt tenkte over navnet Varg Veum.

Varg

Men no dukka det altså opp i ei botspreike av Astérios, biskop av Amáseia. Vargen i Veum er vigslet?

Då er det berre å google:

I wikipedia står det: "Varg veum eller varg i veum (norrønsk: vargr í véum) er et norrønt uttrykk, som direkte oversatt betyr ulv i helligdommene eller ulv i tempel, og som ble brukt om personer som ble lyst fredløs etter å ha begått en forbrytelse på et hellig sted eller på et rettssted."

Noko tilsvarande står i Store norske leksikon.

At dette er eit norrønt uttrykk gjorde at eg vart litt mistenksam. Brukte biskopen eit norrønsk uttrykk? Det gjorde han nok ikkje. Eg sjekka eit par andre oversettelsar. Dette er nok ein svært kreativ norsk oversettelse.

I denne samanheng tenker eg også på ein annan Varg, nemleg Varg Vikernes (Greven) som i 1994 fekk ein dom på 21 år for drap og nedbrenning av Fantoft stavkirke. Ein slags Varg i Veum.

Då vert dette eit sterkt utsagn om kva som skjer med den som tek i mot innbydelsen, når Jesus seier „Kom til meg, alle dere som strever og bærer tunge byrder, og jeg vil gi dere hvile". 

Då skjer det noko:

Utlendingen blir landsmann
den framande blir son
vargen i veum blir vigsla
den vanheilage blir heilag

Då er det håp for alle, til og med for vargr í véum. 

Som biskop Astérios seier: "Ordet helliget, Ånden beseglet, det gamle menneske ble begravet, det nye ble født og reiste seg opp ved nåden."

I desse dagar med mange flyktingar frå krigen i Ukraina kan det også være på sin plass å reflektere over at utlendingen blir landsmann og den framande blir son. 

Kanskje vi (eg) kan bidra litt til at dette skjer?

Dei et ikkje spelt i Texas

Tittelen på dette innlegger er inspirert av boka "Dei tek ikkje tran i Texas" av Sigmund Falch (kan anbefalast for dei som ynskjer å forlenge livet). 

Vi, det vil sei eg og Ingrid, har nettopp komt tilbake frå ein tur til Texas. Fire veker på besøk hos Helga (datter), Eric (svigerson), Filippa og Karl (barnebarn). Houston i Texas. Og det var kjempekjekt!!!

Huset til Helga og dei
(midt i bildet), som dei flytta inn i rett før jul.

Eg og Filippa

Karl har sovna

Her har vi planta eit ferskentre.
Fotograf: Filippa

Houston er ein storby med over to millionar innbyggarar. I nærliggande drabantbyar og byggefelt rundt Houston er der over fem millionar innbyggarar.

Så det er mykje folk, i alle fall samanlikna med Rovde med våre cirka tre hundre sjeler.

Eg tenkte eg skulle skrive litt om nokre observasjonar, ting som er annaleis, ting eg likar og ting eg mislikar. 

Observasjon nr. 1: La meg starte med at det er stort. Alt er stort.

Det vert sagt at alt er større i USA, og i Texas er det enno større. Eg veit ikkje om det er sant, men det meste er i alle fall større enn i Norge.

Bilane er større, doskålene er større, butikkane er større, matporsjonane (på kafear og restaurantar) er større, melkeflaskene og juiceflaskene er større, husa er større (og billigare enn i Norge), kjøleskapa er større, parkeringslukene er større, vegane er breiare, kirkene er større (og fleire), avstandane er større og så vidare.

Der Helga og dei bur, i eit nytt byggefelt i eit landleg område, Decker Farms, er ein heilt avhenging av bil. Når vi skulle kjøpe matvarer køyrde vi vanlegvis til H-E-B i Tomball, ein kjempediger daglegvarebutikk som hadde det meste og vel så det. Og det tok si tid (19 minutt å køyre). Ikkje minst når vi prøvde å finne ingrediensane til det heimebaka speltbrødet vi brukar heime. 

Her er oppskrifta:

--------------------------------------------

Speltbrød 2 brød

650 g speltmjøl sikta
250 g sammalt speltmjøl
60 g solsikkekjerner
50 g havregryn
100 g linfrø
1ss salt
1 liter lunka vatten
50 g chiafrø
1 pakke gjær

Slik gjer du:

1. Rør saman alle ingrediensane til ein laus deig. La deigen heve i cirka 30 minutt under eit klede.
2. Hell deigen over i to godt smurte former . La heve i ca 45 minutter.
3. Sett formene i ovnen og steik brøda på 225 grader i 40 minutter. Ta dei så ut av formene og steik dei opp ned på rist i 15-20 minutt til. Dette gjer at skorpene blir sprø.
   

--------------------------------------------

Observasjon nr. 2: Vi fann ikkje speltmjøl, så vi måtte bruke "All purpose flour" (kveitemjøl) og " Whole wheat flour" (sammalt kveitemjøl) i staden. Så altså, til tross for eit enormt utvalg av alt muleg, så hadde dei ikkje speltmjøl. Vi kunne vel ha funne det på ein eller annan spesialbutikk, men det gaddakje vi. Speltmjøl er tydelegvis ikkje særleg populært i Texas. Derav overskrifta.

Dei et ikkje spelt i Texas! I alle fall ikkje folk flest. Det du ikkje finn på H-E-B er sære greier.

Observasjon nr. 3: Eg laga ei engelsk brødoppskrift til Helga og dei (mest for Eric svigerson sin del), og då brukte eg gram som i originalen, vel vitande om i USA brukar dei ikkje gram. 

I Norge har vi det metriske system som vart innført ved lov av 22. mai 1875. Som prefiks for desimale delar av einingane innførte vi desi-, centi- og milli- etter dei latinske orda for 10, 100 og 1000, medan dekadiske multipla skulle ha prefiksa deka-, hekto- og kilo- etter dei greske orda for 10, 100 og 1000. Eksempel: Eit milligram er eitt tusendels gram. Ein kilometer er 1000 meter. Enkelt!

Texas (og resten av USA) brukar dei det imperiske systemet. Dette er ei heilt anna og svært forvirrande system. For lengde brukar dei inches (tommar =  2,54 cm), feet (33,38 cm eller 12 inches (!!!)), yard (91,44 cm eller 3 feet (!)) og miles (1609,433 meter eller 1760 yards (???). Det blir ikkje betre når ein snakkar vekt. Der er det grain, ounce, pound, stone og ton (eg orka ikkje legge inn tala her). Heller ikkje for volum er det lett. Der er det fluid ounce, pint, quart og gallon (eg orka ikkje legge inn tala her heller).

Dette imperiske systemet, viss ein i det heile tatt kan kalle det system, tykkjer eg er svært irriterande. Å finne ut kiloprisen på noko eller bensinprisen pr. liter er krevande. Å finne ut kor stort eit hus er (oppgitt i square feet) er krevande, for ikkje å snakke om kvadratmeterpris i norske kroner. 

Så, over til noko heilt anna. Turgåing.

Observasjon nr. 4: Viss du ikkje vil bruke bil men gå litt rundt i nærområda, så er ikkje det berre berre. Eg er no vant med at ein kan gå stort sett der ein vil, men eg oppdaga etter kvart at slik er det ikkje i Texas. Du har no bydelar der det finns fortau, f.eks. the Woodlands som vi reiste til av og til, og du har parkar med flotte turstiar. Men då må du altså køyre bil for å kome dit. Eg gjekk mange turar rundt i byggefeltet der vi budde og prøvde å finne veiar, stiar, der ein kunne gå tur. Byggelfeltet ligg trass alt i landlege omgivelsar. Alle stadar vart eg stansa av "private road" eller "no entrance". Eric svigerson sa at han absolutt ikkje ville gå inn på på andre sin eigendom. Etter måten han sa det på, skjøna eg at dette var blodig alvor. 

Vi fann heldigvis områder innanfor byggefeltgrensa
der det var fint å gå tur 😃

Ein dag prøvde vi å gå langs hovudvegen frå byggefeltet til nabobyggefeltet. Vi gjekk ute i grøfta, og det gjekk heilt fint. Har lang trening i grøftegåing langs hovudvegen på Rovde. Så kom det nokre bilar, og dei stoppa nesten heilt opp og køyrde sakte forbi. Vi forstod etter kvart at dette var ikkje normal oppførsel i Texas. Du skal ikkje gå langs vegen i grøftekanten i Texas! Dei trudde sikkert det hadde skjedd noko gale? Etter kvart holdt vi oss lydig innafor grensene til byggefeltet og gjekk tur etter beste evne der.

Så, over til noko heilt heilt anna. Kristendom.

Observasjon nr. 5: I Texas står kristendomen sterkt, i alle fall når ein baserer det på enkle turistobservasjonar. 

Når ein køyrer litt rundt så dukkar det opp kirker over alt. Alle slags kirker. Flate, høge, runde, nedslitte, nye, prangande, anonyme og så vidare. Mange kirker. Veldig mange kriker. Enkelte plassar tett i tett. 

Nokre er så store at ingen skulle tru at noko slikt kunne eksistere. Eit døme på det siste er kirka der Eric svigerson jobbar som designer. Lakewood church. Kirkeromet er eit tidlegare basketball-stadion. Denne kirka er visst nok turistattrakson nr. 2 i Houston. NASA er nr. 1. Å vere på gudsteneste der var litt annaleis enn å være på gudsteneste i Rovde kirke for å sei det sånn.

Lakewood Church er gedigen med sine 16 800 sitjeplassar.
Men to engelske og ei spanske gudstenester på søndag samlar dei omlag 40 000 personar.

Ein av dagane stakk eg innom bokhandelen Barnes & Noble og såg litt på utvalget i kristne bøker, og det var enormt. Berre utvalget av biblar hadde ein heil seksjon.

Biblar på Barnes & Nobles.

Så til slutt. Skikk og bruk.

Observasjon nr. 6: I Texas er folk svært hyggelege. Smilande, pratsomme og høflege. Dette er spesielt synleg i serviceyrker, til dømes på restaurantar og butikkar, men eigentleg ganske generelt, over alt. Og det gjer faktisk noko med stemninga når nokon smiler til deg og spør "how are you today sir?". Som nordmann blir du litt satt ut av eit slikt spørsmål og og svarar kansje litt famlande "not too bad". Etter kvart innser ein at dette berre er overfladiske høfllegheitsfraser som ikkje stikk så djupt. Mannen i kassa er sikkert ikkje så veldig interessert i korleis eg har det. 

Men likevel. Det gjer noko med dagen og stemninga, og bidrog til fire kjekke veker.

Klar for heimreise.
Stormkast og regn på tvers ventar heime.

Sankta Lucia og andre martyrar

Idag, 13. desember, er det Luciadagen, feiringa av martyr og helgen Lucia av Sicilia. Denne feiringa er ei av mange feiringar og merkedagar i kirkeåret, og er også å finne på primstaven som du kan lese meir om her: Primstav.

Sankta Lucia av Sicilia
Maleri av Francesco del Cossa

Eg skriv ikke om Lucia fordi ho har vore så sentral i mitt liv og i vår familie. Luciadagen er vel litt viktigare i Sverige, men mange har det som tradisjon her i Norge også. For dei fleste handlar det vel om ein stemningsfull lysfest i mørketida, med fine songar og kanskje lussekattar? Og det er flott.

Grunnen til at eg hadde lyst å skrive om Lucia er at ho var martyr. 

På katolsk.no (klikk på link for å lese heile teksta) står det: Den hellige Lucia ble født rundt 286 (283?) i Siracusa (Syrakus) på Sicilia i Italia. Hun er en historisk skikkelse som uten tvil led martyrdøden i Siracusa, sannsynligvis rundt 304 i forfølgelsene under keiser Diokletian (284-305). 

Der er fleire legender knytta til Lucia, men desse kan ein ikkje lite på som sanning. Men det ein kan seie med stor sikkerheit er at ho døde som martyr, at ho vart drept på grunn av den kristne trua. Og ho var ikkje den einaste. Frå den den tidlegaste kirka, etter Kristi himmelfart og fram til keiser Konstantin innførte kristendom som statsreligion i Romariket, vart dei kristne forfulgt. Mange vart korsfesta slik som Jesus, manga vart kasta til løvene i Colloseum, andre brent på bålet. Mange vart drept på andre måtar. 

Dette er mørke historier.

Passar det seg då med ein lysfest når ein kjenner bakgrunnen? Ja det gjer det. Dette er mørke historier som peikar på lyset. Dei vitnar, og ordet martyr tyder faktisk vitne, om personar som har sett lyset, som har sett inn i ei anna og større verkelegheit enn det jordiske livet, som har sett og møtt Jesus, han som sa om seg sjølv, "eg er verdens lys". 

I Stavanger kan ein sjå denne lysreklama.
Den er heldigvis freda.

Ein av kirkefedrene, Tertulian (155 - 240), skreiv at "martyrane sitt blod er kirka sitt såkorn". Dette var ikkje berre eit fromt utsagn, men ein beskrivelse av det som faktisk skjedde denne tida. Til tross for denne forfølgelsen, desse drapa og all lidelsen, så auka antal kristne dramatisk. 

Lyset spreidde seg og vart sterkare og sterkare.

Det same har skjedd på andre stadar til andre tider. I Kina, der dei kristne er utsatt for forfølgelse, restriksjonar og undertrykkelse i våre dagar, delvis med fengsling og tortur, har resultatet blitt ein veksande kristen undergrunnsbevegelse. Sjå denne oppsiktsvekkande artikkelen på E24 frå 2014 :  – Kina vil om få år bli verdens største kristne land.

Liknande ting skjer i Iran. 

Lyset spreier seg.

Ei av dei sterkaste martyrhistoriene eg har lest, er historia om Maxmilian Kolbe . Han var ein katolsk prest som i 1941 gjekk i døden i staden for ein familiefar i konsentrasjonsleiren Auschwitz. 

Maxmillian Kolbe

Her er eit lite utklipp av historia på katolsk.no: 

"En dag i slutten av juli trodde vaktene at en fange i brakke 14 var rømt, og kommandanten beordret i henhold til reglementet at ti menn fra samme brakke skulle dø som hevn. De skulle sulte i hjel i den beryktede underjordiske mørkecellen. Senere viste det seg at det ikke hadde vært noen rømming, fangen ble senere funnet druknet i leirlatrinen. Fangene sto på appellplassen i stekende sol, og ti mann ble vilkårlig valgt ut. En av dem, sersjant Franciszek Gajowniczek, skrek ut i desperasjon: «Min hustru og mine barn, jeg skal aldri se dem igjen!» Til allmenn bestyrtelse gikk da Kolbe frem fra rekkene og tilbød seg å ta hans plass. «Hvem er du?» spurte leirkommandanten, SS-oberst Fritsch, som ble kalt «slakteren». «Jeg er en gammel katolsk prest», svarte Kolbe. SS-mannen var likeglad med hvem som gikk i mørkecellen bare antallet stemte. Dette var første og eneste gang i Auschwitz' historie at noen frivillig gikk i døden i en annens sted.

Maximilian ville gjerne at hans medfange skulle komme hjem og ta vare på hustru og barn. Som katolsk prest ville han derimot ta vare på sine medfanger og hjelpe dem til en god død. Det gjorde Kolbe. Sultebrakkens helvete, hvor de nakne menn langsomt ble tæret bort, ble forvandlet til en liten helligdom med bønn og sang, omsorg og tillit. Medfanger i nabobrakkene, hvis skrik hadde lydt inn til dem, begynte å lytte. Også vakten undret seg. Ofte merket de ikke at SS-mennene kom ned i bunkeren, og de stanset først sangen og bønnene når vaktene brølte til dem.

De tigget om brød og vann, som de selvfølgelig ikke fikk. Hvis noen av dem nærmet seg døren når SS-mennene åpnet den, ble de sparket i magen eller skutt ned. Kolbe holdt ut bedre enn de fleste, han tigget ikke og klaget ikke, og han holdt de andre oppe så langt han kunne. Etter hvert ble de så svake at bønnene ble til hvisking. De fleste lå avkreftet på gulvet, men Kolbe sto eller knelte midt i rommet. To uker gikk på denne måten mens den ene etter den andre døde, inntil bare fire var igjen. Bare Maximilian var ved bevissthet.

Dette fant kommandanten var nok, han trengte cellen til nye fanger, og den 14. august sendte han ned en tysk kriminalfange som het Bock og som ga de overlevende en sprøyte karbolsyre (fenol) i håndleddet. Maximilian var den siste. Han ba en bønn og rakte selv frem armen til sprøyten som gjorde ende på hans liv, 47 år gammel. Dødsattesten angir med tysk grundighet dødsøyeblikket til kl 12.30. Det var dagen før festen for Marias Opptakelse i Himmelen, da hans lik ble kremert sammen med 80 andre fanger.

Maximilian Kolbes heltedåd ble kjent både i Auschwitz og andre steder, og etter krigen brakte alle aviser artikler om denne «vår tids helgen». "

Kolbe vart saligkåra 17. oktober 1971 av pave Paul VI (1963-78) i Peterskirka i Roma og helligkåra som martyr av pave Johannes Paul II (1978 - 2005) på Petersplassen. 

Franciszek Gajowniczek, familifaren som Maxmilian redda livet til, var til stades på begge kåringane.

Her helsar Franciszek på pave Johannes Paul II

Slike historier tykkjer eg absolutt er lys i mørkret. 

I johannesprologen (Joh 1:1-14) står det innledningsvis:

I opphavet var Ordet,

Ordet var hos Gud,

og Ordet var Gud.

Han var i opphavet hos Gud.

Alt vart til ved han,

og utan han vart ikkje noko til.

Det som vart til i han, var liv,

og livet var lyset for menneska.

Lyset skin i mørkret,

og mørkret har ikkje overvunne det.

Litt seinare, i vers 9 kjem det som vi snart skal feire i jula, at Jesus blir født, han som i Johannesprologen vert kalla både Ordet, liv og lys, det sanne lyset:

Det sanne lyset, 

som lyser for kvart menneske, 

kom no til verda.

Landet til dei levande

Eg sit og skriv på tampen av kirkeåret.  Det er 24. november. Førstkomande søndag er det første søndag i advent som er starten på det nye kirkeåret.

I den katolske kalendaren er november ein månad der ein har større fokus på dei som har gått forut for oss ut av denne verda, dei som er døde. Spesielt første veka i november, med alle-helgens-aften (halloween), alle-helgens-dag og alle-sjelers-dag, på mandag, tirsdag og onsdag. 

Desse dagane og denne månaden minnes vi våre kjære som er døde. For meg personleg gjeld dette ein bror, Per Arne som var mammas førstefødde og som døde rett etter fødselen i 1951,  pappa Sverre som døde i ei gravemaskinulykke i 1973 då eg var 15 år gamal, mamma Oline som døde i 2018, og svigermor Synnøve som døde i august no i år.  

Som alle andre levande nærmar eg meg døden eg også. Eg er nermare idag enn eg var i går for å sei det sånn. Slike ting kan være tungt å tenke på, vi vil no helst leve. Leve, le, oppleve, nyte, ete god mat, lage noko fint, plante eit tre, oppnå noko, nå eit mål, halde rundt nokon, gråte til ein gripande film, få fisk på kroken, ligge i lyngen, sjå på kråkene og så vidare. Fill in the blanks.

Vi vil no helst leve, sjølv om det ikkje alltid er så enkelt, sjølv om det er krig og elendigheit ikkje så langt borte frå oss, sjølv om sjukdom, pandemiar og andre plager treff oss, sjølv om  . . .  

Vi vil no helst leve, og vi vil no helst ha det godt. Ha eit godt liv midt opp i alt.

Eg har vorte meir og meir glad i salmane i Bibelen. Dei er så jordnære og realistiske, ikkje minst når det gjeld vanskelegheiter, liv og død. I desse salmane (og andre plassar, f.eks. Jes 38:11) har eg kome over ei setning som gjer noko med meg kvar gong eg les den, ei setning som i alle fall for meg nesten viskar ut grensa mellom liv og død, og skaper eit levande brennande håp.

Setninga er; landet til dei levande. Kvar gong eg les denne setninga treff den hjertet og eg vert visjonær. Eg ser eit landskap eg har lyst å gå inn i, eg ser vidder, fjell og blå himmel.

Landet til dei levande
Foto: Dag Knardal

Her er eit eksempel frå ein av salmane, nemleg salme 116, vers 1 til 9:

Eg elskar Herren ,  

for han høyrde mitt rop om nåde. 

Han vende øyret til meg,

eg vil kalla på han alle mine dagar. 

Dødens band snørte seg om meg,

redsler frå dødsriket nådde meg,

eg fann berre naud og sorg. 

Då kalla eg på Herrens namn:

«Å, Herre , berg livet mitt!»

Herren er nådig og rettferdig,

vår Gud er mild. 

Herren vaktar dei uvitande,

han kom meg til hjelp då eg var langt nede.

Kom til ro att, mi sjel,

Herren har svara deg! 

Ja, du har fria mitt liv frå døden,

auget frå tårer og foten frå å snubla. 

Eg skal ferdast for Herrens andlet

i landet til dei levande.

Landet til dei levande slik eg les det, er den himmelske dimensjonen eller Gudsrike-dimensjonen, og det handlar ikkje om dei døde eller "plassen" der dei døde er, men om at i denne dimensjonen er dei døde levande; om livet etter døden som er det kristne håpet, og ikkje minst om å gå inn i denne dimensjonen, landet åt dei levande, medan vi lever det som vi vanlegvis kallar livet. Gå inn i dette landet der vi kan ferdast for Herrens andlet og få ro og fred i sjela. Gå inn i dette landet som fløymer av melk og honning (4. Mosebok 14:8). Det er det vi ber om når vi ber "Fader vår"; 

Lat ditt rike koma.

Lat viljen din råda på jorda

slik som i himmelen.

Og jorda kan her bytast ut med meg eller deg. Lat viljen din råda i meg slik som i himmelen. Lat meg få vandre i landet til dei levande og lat alt det levande, alt det gode og livgjevande som er i himmelen få råde i meg, få prege meg, få lyse opp i mørkret. Lat det fløyme av melk og honning.

Nokre vert kansje tunge til sinns av mørkret i november, når det er krig og uro i verda, når det er sjukdom og motgang, når det er "Black Week" ( 😀) etc. Nokre føler det er mørkt nesten heile tida. Nokre har kansje til og med lyst å slutte å leve.

Eg vil kome med ei oppmoding til alle, anten ein har det ganske bra eller heilt forferdeleg eller noko midt i mellom. Gå inn i landet til dei levande. Det pussige er at dette landet ligg rett framfor nasa på oss alle. Det einaste vi treng er å rope som i salmen; «Å, Herre , berg livet mitt!». Eller noko i den dur. Det skal ikkje så mykje til. Ein treng sikkert ikkje rope heller. Gud høyrer.

Gud er ikkje ein Gud for døde, men for levande (Luk 20:38).

Vi er ikkje åleine

I 1998 budde vi, det vil sei eg, Ingrid, Sigve, Ragna og Helga, i Sykkylven. Ein varm sommardag drog vi til Vike-elva for å bade. Eg køyrde motorsykkel, ein Honda VT 800, importert frå USA. Ein såkalla "soft chopper", der du har litt høgt styre og sit litt tilbakelent.

Honda VT 800

Vi hadde to jenter på besøk som hadde lyst å prøve å sitje på sykkelen, så eg køyrde først ei av dei til badeplassen, medan Ingrid køyrde bil og tok med seg borna våre. Så køyrde eg heim for å hente den andre jenta. Det var sol, det var varmt, det var laurdag og livet var herleg.

På vegen skulle eg passere Sykkylven sentrum i 80-sone på forkjørsveg. Normalt grei skuring. Der det idag er ei rundkøyring og nedsett fart, var det den gongen ei avkøyrsle inn til sentrum. Dei som kom frå motsatt retning (frå høgre) måtte då vente til banen var klar før dei køyrde inn. 

Eg køyrde mot dette krysset og ante fred og ingen fare. I det eg var ca. 100 meter frå kysset såg eg plutseleg ein stor van som tok til å krysse vegen. Eg fekk panikk og bremsa. Det som så skjedde gjekk så fort at eg ikkje kan hugse nokon detaljar. Det eg veit, er at eg plutseleg rulla bort over asfalten mot høgre  fram til ein midtrabatt, medan sykkelen for rett inn i bilen.

Sykkelen vart totalvrak etter denne smellen, medan eg var bortimot uskadd. Eg reiste meg opp og var i ekstremt god form og svært gira. Det var som sagt laurdag, og det var mykje folk i sentrum. Det samla seg no masse folk rundt meg, og eg prata og flira. Så, etter nokre minutt, gjekk adrenalin-kicket over. Det svimla for meg, eg vart kvalm og måtte sette meg på midtrabatten. Så kom smertene sigande. Eg var mørbanka.

Ein politibetjent kom bort til meg. Han sa han hadde sett på det som skjedde i det det skjedde, og meinte det var heilt utruleg at eg overlevde. "I dag" sa han "hadde du englevakt!"

Og ja, det trur eg. Eg hadde englevakt. 

No er dette eit uttrykk som mange brukar, kanskje utan å tenke over om det faktisk er sant, men eg trur altså at det sant, at englar finnes og at dei er aktive og grip inn i enkelte situasjonar. Eg trur på verne-englar (skyts-englar), men også andre typer englar.

Faktisk fekk eg inn denne trua då eg var liten. Når vi skulle legge oss, kom mor mi inn og vi bad i lag denne bøna:

Kjære Gud Fader i himmelens slott,
takk for i dag eg har hatt det så godt.
Eg vil være så god og så snill,
det må du Jesus hjelpe meg til.
Send dine englar å passe på,
alle dei store og all dei små.
Så kan eg sove så trygt og så godt,
kjære Gud Fader i himmelens slott.

Eg trur verne-engelen min hadde det travel då eg var liten. Eg var ein ulykkesfugl. Broten hand, hol i hovudet, utslått framtann, ramling frå tre ned på steingardar og ned i elver, to-etasjers fall i steintrapp og diverse andre blodige hendingar og skumle nestenulykker.

I Bibelen

Det kristne verdensbildet innheld både den synlege og den usynlege verkelegheita. Vi trur at englane er ein del av skaparverket, og bibelen er full av englar og referansar til englar.

Her er nokre få smakebitar vedrørande verne-englar:

Frå Gamle Testamentet: 

‘ Sjå, eg sender ein engel føre deg for å ta vare på deg på vegen og føra deg til den staden som eg har gjort i stand. ‘ 2. Mosebok 23:20

‘ For han skal gje englane sine påbod om å verna deg på alle dine vegar. Dei skal bera deg på hendene så du ikkje støyter foten mot nokon stein. ‘ Salmane 91:11-12

Frå Nye Testamentet: 

' Ta dykk i vare så de ikkje ser med forakt på ein einaste av desse små! For eg seier dykk: Dei har sine englar i himmelen som alltid ser andletet til min himmelske Far. ' Matteus 18:10 

 ' Er dei ikkje alle ånder som tener Gud og blir utsende for å hjelpa dei som skal få frelsa i arv?' Hebrearane 1:14

I den katolske Kyrja er der lange tradisjonar på å inkludere englar i bøner og diverse liturgiske tekster; rett og slett i normal praktisering av den vanlege kristne trua. Arnfinn Haram har for eksempel skrive om ei gamal engle-bøn, og den lyder slik:

Herrens Engel

Du Guds engel, vokt meg, vern meg,

i din omsorg styr og bær meg,

med Guds ord opplys og lær meg! Amen.

Verne-engel

Vil du vite meir om verne-englar kan du lese her: De hellige verneengler.

Ein stor himmelhær

Nei, vi er ikkje åleine. Det kristne verdensbildet har gjennom alle tider rekna med og erfart hjelp frå den usynlege verda. Og det er ikkje berre verne-englar, men erke-englar, kjerubar, serafar, livsvesen og tenande ånder etc. Desse har ulike oppgåver og funksjonar. Nokre er bodberarar, nokre krigarar og altså nokre er verne-englar etc.. 

Du kan lese meir om dette her: Med engler og erkeengler...

Vi nermar oss ei høgtid, Jul, og der spelar også englane sentrale roller. Til og med ei himmelhær som syng.

Her er siste del av jule-evangeliet.

Det var nokre gjetarar der i området som var ute på marka og heldt vakt over flokken sin om natta. Med eitt stod ein Herrens engel framfor dei, og Herrens herlegdom lyste kringom dei. Då vart dei gripne av stor redsle.  

 

Men engelen sa til dei: «Ver ikkje redde! Sjå, eg kjem til dykk med bod om ei stor glede, ei glede for heile folket: I dag er det fødd dykk ein frelsar i Davids by. Han er Messias, Herren. Og det skal de ha til teikn: De skal finna eit barn som er sveipt og ligg i ei krubbe.» 

 Brått var det ein stor himmelhær saman med engelen; dei lova Gud og song:

 «Ære vere Gud i det høgste,

og fred på jorda

blant menneske Gud har glede i!» 

LUK.2.8-14

Det finnes alstå ei bibelsk lære om englane. Men det finnes også mange rare og falske oppfatningar, til dømes i ein del nyreligiøse miljø. I protestantiske kretsar har ein kanskje vore litt redde for at fokus på englar skal ta fokus vekk frå Jesus. Det kan sjølvsagt skje at englane får for stor plass, og det er ikkje bra. Men englane er no nettop Jesus sine tenarar, dei er hans hær, hans syngande hær, som er der for å hjelpe oss på vegen. 

Vi er ikkje åleine.

P.S.: Det finnes utallige vitnesbyrd om englar som har gripe inn på overnaturleg vis, også frå folk som har sett englar. Eg kjenner personleg ei som har sett englar mange gongar.

LES OGSÅ: Englesong

Den store kjærleiken

Idag vil eg skrive om den store kjærleiken. Nokon vil kanskje tenkje; er det ikkje skrive nok om det temaet? Er det ikkje skrive nok bøker og diktverk, laga nok filmar, holdt nok svulstige talar om dette temaet? Er der noko å tilføye?

Vel eg har ei heilt unik historie å kome med som ingen andre har skrive, og som berre eg kan skrive. For meg er den store kjærleiken ein unik person, one of a kind, nemleg mi Ingrid.

Mi Ingrid 💖
Borgund Folkehøgskule 76-77

Det starta tidleg. Eg gjekk første året på ingeniørhøgskulen i Fagerlia/Ålesund, og Ingrid gjekk på Borgund folkehøgskule. 1976 - 1977. Eg var 18 år (mai) og hadde nettop kjøpt min første bil, ein Volvo Amazon. Ingrid fylte 17 i september.

Eg fyller bensin på min første bil.

Eg budde på hybel saman med ein kompis, Sigbjørn Runde, og vi tok ofte bilturar til Borg (som vi kalla skulen) for å sjekke ut damer. Vi var rett og slett på damejakt. I etterkant må ein vel sei det vart ei vellukka jakt for begge to. Vi fann oss damer.

No visste eg om Ingrid frå året før, då eg gjekk på yrkesskule i Ørsta. Vi hadde møttes fleire gongar, og eg likte det (den) eg såg, men ho viste ikkje særleg interesse for meg. Ho var visst opptatt også, altså saman med ein annan.

For meg starta det ein kveld ein gong ut på hausten. Vi var ein heil gjeng, inklusive Ingrid, som var samla hos dotter til ein av lærarane. Så vart det bestemt at vi skulle gå ein annan plass. Ingrid sa at ho ikkje hadde lyst å være med. Då sa eg, "viss du ikkje vil være med, så kjem eg bære deg med!". Dette viste seg å være eit svært godt sjekketriks. Ingrid vart visst momentant forelska.

Så gjekk no dagane. Det vart no litt kyssing, eller klining som vi kalla det den tida, og Ingrid ville no ha svar på om vi var i lag. Eg drog litt på det, måtte vente og kjenne litt meir etter. Eg syntes det var kjekt å ha nokon å kline med men var usikker på framtidsutsiktene.

For Ingrid vart dette ei vanskeleg tid. Ho var utålmodig etter å få svar. Situasjonen varte faktisk ein heil månad. Så ein kveld vi var ute og spankulerte kjende eg at tida var inne. Eg drog med Ingrid ned ein sti gjennom eit skogholt. Så stoppa eg, snudde meg mot Ingrid og sa at eg hadde bestemt meg, eg ville ha henne, eg ville være i lag med henne. Så vidt eg hugsar vart det sterke kjensler som utfolda seg. 

Så vart det mykje greier og greier. Turar, klining, snakking og mykje moro. 

For nokre dagar sidan gjekk vi ein fjelltur til Høystakken (i Breiteigfjella mellom Rovde og Syvde). Litt av bakgrunnen og motivasjonen for å gå dit, var at vi gjekk dit på ski i denne første perioden i forholdet. Då vi var ugifte og nyforelska. I samband med dette fann eg fram nokre gamle fotografi få turen. Fotograf var Hallvard Hånes som var med som kjentmann og suppekokar. (Sånne gamle bilete heiter fotografi og er tekne med eit fotografiapparat).

Saken er den, at når eg ser på desse fotografia, og ser Ingrid, så kjenner eg det. Eg kjenner på den første kjæleiken. Den store kjæleiken.

Så vart det bryllaup sommaren 1978 i Ørsta kyrkje. Eg var 20 år og Ingrid 18. 

Frå fotoalbumet.

Ankomst til Ørsta kyrkje i vår blankpolerte Volvo.

Inngang

Vigslar og svoger, Rolf Schanke Eikum talar til oss.

Etter vigselen.
Hugsar eg hadde vondt i kjakane etter uvanleg mykje smiling.

Så gjekk åra. Tre born vart laga, fødde, elska og oppfostra. Det vart arbeid og flytting hit og dit.

Så kom eit mørkt kapittel som eg har skrive om før, nemleg ekteskapskrisa som starta i 1989. Vi har ikkje berre hatt gode dagar. Slett ikkje. Men denne krisa har nok prega livet vårt sterkt etter at alt ordna seg. For eksempel det at vi likar best å være i lag. Vi har ikkje behov for avstand, eller å gå våre egne vegar. Vi likar å være ilag, gå i lag, reise i lag, fare på hytta i lag, fiske i lag og så vidare. 

For meg er Ingrid framleis eit uutgrunneleg mysterium. Det er så rart at eg ikkje blir lei. Ho er på ein måte ei utømeleg kjelde til liv, kjærleik, glede og velsigning. Igjen og igjen og igjen. Kva har eg gjort for å fortene til eit slikt skattkammer? 

Det er med denne bakgrunnen orda i Høgsongen 8:6 vert mine ord til Ingrid.

Set meg som eit segl på hjartet ditt, 
eit stempel på armen din! 
For kjærleiken er sterk som døden, 
lidenskapen ubøyeleg som dødsriket. 
Han brenn som logande eld, 
ein Herrens loge.

Ingrid 2022 💖,
tilbake på Høystakken.

Katolikk i eitt år; korleis går det?

8. juli 2021 konverterte eg og kona mi Ingrid, og vi vart katolikkar, kristne katolikkar. Du kan lese meir om det her; "Den dagen vi konverterte".

Så er spørsmålet, korleis går det? Det er tross alt litt spesielt for ein bygdesunnmøring å gjere noko slikt. Eg vil svare på spørsmålet utifrå mitt perspektiv, og så litt om Ingrid til slutt. 

For meg har året vore svært berikande. Det som starta med bobling og brusing inni meg (du kan lese om det her) har blitt forsterka, fordjupa og forankra. Det vakre har vorte vakrare. Glansen har vorte sterkare. Lengselen har vorte større. Eg føler eg er berre i startfasen på ei stor og rik oppdagingsferd.

For meg er stikkorda bøker, messer og disiplinar. Eg bør vel legge til Youtube og Podcast, som har blitt flittig brukt. Eg skriv ikkje dette for å skryte av det eg gjer. Dette handlar om lengsel og tørst, ikkje prestasjonar.

Bøker

Etter konverteringa har eg slukt ein del katolske bøker. Bøker om kirkefedrene, Maria, Eukaristien (nattverden) og mange mange andre ting. Eg vil nevne nokre favorittforfattarar; Brant Pitre, Joseph Ratzinger (Pave Benedikt XVI) og Wilfrid Stinissen. Desse bøkene er uvurderlege for meg. Eg veit at det er ikkje alle som likar å lese bøker, i alle fall ikkje slike bøker som eg les. Men eg skulle ynskje at det var fleire.

Messer

Vi bur på Rovde, og det er to ferjer og to og ein halv time til Vår Frue Kirke i Ålesund som vi høyrer til. Litt langt å reise ein søndags morgon. Ein gong i månaden er det messe på Uppheim i Volda. Forsamlinga i Volda ser vi på som vår lokale forsamling, det er trass alt kort veg dit, 15 min med bil og 25 min med ferje. 

 

Messe på Uppheim er noko redusert estetisk og musikalsk. Lokalet er ikkje så spennande, litt for sterkt og klinisk lys. Kirkeorgel manglar, røykelse manglar. Men folka er svært kjekke (tildels livlige) og vi blir litt etter litt kjent med fleire. Av og til reiser vi til Ålesund, av og til til Ulsteinvik og av og til ser vi berre på messa på YouTube frå Oslo eller Trondheim.

 

Messa er ein realitet som veks og modnar. Ei katolsk messe er ganske aktiv. Det er ærbødig bukking, kneling, korsing og handa på brystkassa/hjertet. I starten kan det være frustrerande og distraherande å prøve å få med seg alt, men etter kvart sit det som eit skudd og ein gjer desse tinga utan å tenke. 

Er det noko poeng i dette då? Ja absolutt. Desse kroppslege uttrykka er med på understreke og forsterke liturgien. Liturgien set seg i kroppen. F.eks. under syndsvedkjenninga i starten av messa så seier vi mellom anna "ved min skyld" og legg du handa på hjertet for å understreke, at det er mi skuld. Eg kan ikkje skulde på nokon andre.

Eit anna viktig moment som veks og modnar, er den sakramentale verkelegheita som vert skapt i liturgien. Det er ikkje berre tome ritualer og evindelege repitisjonar. Det er noko reelt som skjer, det er himmel og jord som møtes. Dette reelle handlar ikkje om personlege følelsar, men noko objektivt reelt som skjer uavhengig om eg eller dei andre eller presten eller diakonen eller ministrantane har ein god dag eller ikkje. Dette skjer ikkje minst fordi Jesus er fysisk tilstades i det konsekrerte (velsigna) brødet og vinen, brukt i eukaristien (nattverden) som er høgdepunktet i messa.

Men det er ikkje alt som sit enno. I liturgien blir det brukt latin på delar av liturgien, til dømes Kyrie, Gloria, Credo og Sanctus. Latin er det offisielle og universelle språket som vert brukt i Den Katolske Kirka over heile verda. I Norge har dei fleste kirkene mange folkeslag og språk tilstades. Dei etnisk Norske er stort sett i mindretal. Då fungerer latin som noko felles og samlande og har såleis sin verdi. I tillegg blir det brukt ulike gregorianske melodiar på desse tekstene i løpet av kirkeåret, og det tek nok si tid før dette går på skinner.

 

Mange folkeslag. Mange slags folk.
Teikning/akvarellstift: Dag Knardal

 

 

Disiplinar

Eg har skrive om dette før,  her og her. Det handlar om åndelege disiplinar, som eg alltid har streva med, men som eg alltid har lengta etter. Etter at eg vart pensjonist har eg sjølvsagt fått betre tid, og lagt meg til nokre vaner. God vaner vil eg påstå. Dei første to timane etter frokost er det tidebøn, bibellesing, katekismelesing og anna lesing/studie. Så, når eg tek til med fysisk arbeid, høyrer eg på diverse podkastar. Ein podkast som har vore viktig for meg er "Tjugo minuter med Ulf Ekmann". 

Over tid, med gode og dårlege dagar, uinsprerte trøytte dagar og inspirerte energiske dagar, kjenner eg at det gjer godt, og eg kjenner meg svært priviligert og takksam som kan halde på slik.

Ingrid

 . . er ikkje slik som eg. Ho sluker ikkje bøker slik som eg, men les litt no og då. Ho er også i full jobb (stort sett) og det krev sitt. Ho har difor tilnerma seg det katolske på ein meir sakte og intuitiv måte. Ho også opplever at ting og tang veks og modnar, og her ein dag sa ho at "eg er glad eg har blitt katolikk". Jajamennsann!

 

---

Det siste vi var med på var den katolske Olsokfeiringa i Trondheim 27-29. juli. Tre dagar (triduum) med store og sterke opplevingar. Det toppa seg med katolsk høgmesse i Nidarosdomen på sjølvaste Olsokdagen, fredag 29. juli. Når Kiev kammerkor deltok under eukaristien, var det som om den himmelske glansen kom og fylte heile domen:

Knarris 315

Sommaren 2019 investerte vi i ein robotplenklippar. Husqvarna 315. Då vi sette den i drift måtte vi legge inn ein del grunleggande data i instillingane, mellom anna navn. Vi gav den namnet "Knarris 315". I daglegtale kallar vi den berre Knarris.

 

I starten var det fascinerande å følge med korleis Knarris, ved å følge heilt tilfeldige retningar, til slutt hadde klipt heile plenen jamnt og fint. Og så vart den slik heile tida, plenen altså. Fint klipt utan at vi trengte å løfte ein finger.

 

Eg oppdaga også ei kjensle, ja ei god kjensle. Det kjentes svært godt å sete og slappe av medan Knarris streva på. Om det var vind og regn, tidleg på morgonen eller seint om kvelden, så observerte eg Knarrisen som jobba på.

 

Av og til var det rein nytelse; å sitje i sola på plattingen med eit glas kald kvitvin og sjå Knarris som trufast klipte graset utan å mukke. Ein trufast tenar. Ein slave. Herskap og tenar. Fyrste og undersått.  Eg er herskapet, fyrsten som berre kan sete og sjå på og nyte livet.

 

No er det no slik at Knarris er ei maskin utan sjel, kjensler, moral og eigen vilje, ein robot, ikkje eit menneske. Berre for å stadfeste det innlysande. Men likevel . . 

 

Denne våren/sommaren har det pågått ein debatt om underordning. Det heile vart utløyst av ein kort kommentar av Sofie Braut i Stavanger Aftenblad, der ho meiner mannen skal vera overhovudet i familien. Seinare har Sofie forklart dette på ein god, grundig og tankevekkande måte i diverse innlegg. Ho har fått mange støtteerklæringar, men det har også vore mange, tildels krasse, innlegg frå folk som ser annaleis på det. Som vanleg er det i kommentarfelta ein finn dei mest ekstreme ytringane. Nokre dreg fram det klassiske argumentet "vi lever trass alt i 2022".

 

Eg personleg har ikkje så sterke meiningar om saka. Eg har vel stort sett tenkt at det klaraste av Paulus sine Gudsinspirerte ord står i Gal 3.28:

 ' Her er ikkje jøde eller grekar, her er ikkje slave
eller fri, her er ikkje mann og kvinne.
De er alle éin i Kristus Jesus. '

Utifrå dette har eg tenkt at mann og kvinne står heilt likt sjølv om vi ikkje er like. 

 

Samtidig skimtar eg noko vakkert i det Sofie Braut skriv. Ho har fleire innlegg i Dagen og Vårt Land, men det meste er vel bak betalingsmur. Begge avisene har gode sommartilbod for dei som vil lese. Det vakre eg skimtar handlar om det å være tenar. Å tene andre. Å gi seg sjølv for andre. Ikkje minst i ekteskapet. Det vakre er at det er Jesus sjølv som er forbilde. Han som vaska føtene til læresveinane. Han som gjekk rundt og tente folk. Han som til slutt gav seg sjølv for oss alle. Han som ofra seg for at vi skal få leve.

 

Han er det som paradoksalt nok er den ultimate Herre og Meister.

 

Det er utfordrande å tene. Meir fristande å herske. Å tene andre går ikkje av seg sjølv, det er ikkje så lett å få til. Men, som Sofie Braut skriv; det handlar ikkje om kva vi får til, men kva vi får.

 

Vakkert, men eg er framleis litt usikker (mest tvilande) på om dette tyder at mannen og kvinna må ha ulike roller, der mannen er overhovud.

 

Uansett.

 

Knarris 315 er "lykkeleg" uvitande om desse problemstillingane og jobbar på. Han har nettop fått utvida området som skal klippast og må "stå opp" tidlegare om morgonen for å rekke alt. Det ser ikkje ut som han bryr seg.

' Her er ikkje jøde eller grekar, her er ikkje slave eller fri, her er ikkje mann og kvinne. De er alle éin i Kristus Jesus. ' Galatarane 3:28 https://my.bible.com/bible/119/GAL.3.28' Her er ikkje jøde eller grekar, her er ikkje slave eller fri, her er ikkje mann og kvinne. De er alle éin i Kristus Jesus. ' Galatarane 3:28 https://my.bible.com/bible/119/GAL.3.28' Her er ikkje jøde eller grekar, her er ikkje slave eller fri, her er ikkje mann og kvinne. De er alle éin i Kristus Jesus. ' Galatarane 3:28 https://my.bible.com/bible/119/GAL.3.28